AÇIK KAYNAK İŞLETİM SİSTEMİ DERSİ PARDUS DERS NOTU

Ders Öğretmeni: Gökhan ŞAHİN

Öğrenme Faaliyeti -1: Açık Kaynak Kodlu İşletim Sistemi Yapısı

• İşletim sistemi: Bilgisayar donanımının doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel sistem işlemlerinden ve uygulama yazılımlarını çalıştırmaktan sorumlu olan sistem yazılımıdır.
• Bir işletim sistemi, üç bileşenlerden oluşur: kullanıcı ara yüzü (bu bir grafik kullanıcı ara yüzü veya komut satırı yorumlayıcısı [“kabuk” da denir] olabilir.), alt düzey sistem işlevleri ve bir çekirdek.
• Açık kaynak kodlu yazılım; kaynak kodu isteyen herkese açık olan yazılımlardır. Bu tür yazılımların ayırt edici özelliği kullanıcıya değiştirme özgürlüğü sağlamasıdır. Açık kaynak kodlu yazılımlar, uyarlanabilir, sağlam, hızlı ve güvenlidir.
• GNU Genel Kamu Lisansı, dört temel özgürlüğü garanti altına almayı amaçlamaktadır. Bu özgürlükler şunlardır.
• Yazılımı sınırsız kullanma özgürlüğü
• Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve amaçlara uygun değiştirme özgürlüğü
• Yazılımın kopyalarını sınırsız dağıtma özgürlüğü
• Yazılımın değiştirilmiş halini dağıtma özgürlüğü
• GPL (GNU) lisansı ile kullanıcının hakları korunurken, aynı zamanda tüm kaynak kodlara müdahale yetkisi vererek onun da bir geliştirici olması ve GPL yazılım geliştirmesi teşvik edilmektedir.
• Örnek Linux Dağıtımları Tabanlara göre;

• Ulusal işletim sistemimiz olarak nitelendirilen TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu)- UEKA (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü)’nün hazırlamış olduğu Pardus kendine has bir yapıdadır.
• Pardus Kurulumu İçin Önceden Yapmamız Gerekenler;
• www.pardus.org.tr web sitesinden yüklenecek pardus sürümünün .iso (kalıp) dosyası,
• .iso dosyasını Kalıp Yazdır diyerek DVD ye yazmak ya da rufus programı ile flash belleğe yazdırmak,
• Windows işletim sisteminin yanına kurulacaksa Harddiskte yer ayırmak.
• Kurulum işlemi için YALI öncelikle bilgisayarınıza ve yapılandırmanıza ilişkin bilgileri sizden alır ve daha sonra kurulum aşamasına geçer.
• Pardus dosya sistemi olarak ext4 dosya biçimini kullanır. (Ör; Windows’ta NTFS)
• Kullanıcıların kişisel dosya ve ayarları /home bölümünde bulunur.
• Takas Alanı: Bu bölüm RAM bellek gibi kullanılan Harddiskteki alandır. Takas alanını konumlandırmak için seçtiğiniz bölümü swap olarak biçimlendirmeyi unutmayın.
• Önyükleme dosyalarını konumlandırmak için seçtiğiniz bölüm /boot bölümüdür.
• Sistem yükleyicisi: Bilgisayarınız açıldığında disk üzerinde yüklü olan sistemlerin açılmasını sağlar. Birden fazla işletim sistemi yüklü ise açılış esnasında seçim yapmanıza imkân tanır.
• GRUB: Pardus’ ta Açılış yöneticisidir. Pardus Ön Yükleyicisidir.
• Linux Sistemlerde “GRUB” ve “Lilo” olarak iki ayrı sistem yükleyici vardır.
• GRUB (GRUB – Grand Unified Bootloader), MBR’ ye (Master Boot Record- Ana Önyükleme Kaydı) kurulmaktadır.
• Pardus’ ta Grub ön yükleyicisinin dosyaları /boot/grub altında bulunur.
• Sda, Sdb: Harddiski ifade eder.
• Root: Sistem yöneticisi yani root dediğimiz, kullanıcı sistem üzerinde tam yetkili olan ve her türlü ayarı ve değişikliği yapmanızı sağlayacak kullanıcıdır.

Öğrenme Faaliyeti -2: Temel Masaüstü Kavramları ve İşlemleri

• Linux sistemlerde önde gelen pencere yöneticilerden Blackbox, Sawfish, Metacity, IceWM vb. sayabiliriz.
• Linux sistemlerde en önemli masaüstü yöneticileri KDE ve Gnome’dur.
• KDE ile ilgili ayarlar Pardus Yapılandırma Merkezi (TASMA)’dan yapılabilir.
• Masaüstü ortamına ilk girdiğinizde temel yapılandırma ve masaüstü kişiselleştirmenizi sağlamak için Kaptan ayar sihirbazı karşılar.
• Menü türleri: Kick-off menü, Basit menü, Lancelot menü.
• Paket Yöneticisi (PiSi); Pardus’ un uygulama kurmak, güncellemek ya da kaldırmak için kullandığı araçtır.
• “Smolt” özelliği; sizin donanım bilgilerinizi listeler.

• Paneldeki ön tanımlı programcıklar şunlardır (soldan sağa sırayla):
• Uygulama başlatıcısı: Başlat menüsü
• Masaüstünü göster: Tüm pencereler gizlenir ve Masaüstü aktif hale gelir.
• Sayfalayıcı: Masaüstleriniz arasında gezinmenizi sağlar.
• Görev yöneticisi: Tüm pencere ve görevlere buradan ulaşırsınız.
• Sistem çekmecesi: Sistem çekmecesinde çalışan uygulamaları listeler.
• Dijital saat: Saati ve tarihi izlemenizi sağlar.

• Panele Programcık eklemek için, menülerinde bulunan Programcık ekle seçeneğini seçmeniz ve açılacak pencereden programcıkları seçmeniz veya istediğiniz yere sürüklemeniz yeterli.
• Masaüstü arka plan resmini değiştirmek için, masaüstünde boş bir alana sağ tıklayın, ardından “Masaüstünü Yapılandır”ı seçin.
• Pardus’un masaüstü ortamı olan KDE’nin denetim ve ayar merkezi ara yüzü sistem ayarlarında bulunmaktadır.
• Sistem Ayarları’nı açmak için aşağıdaki yollardan biri takip edebilirsiniz.

Ø Kickoff menü biçimi kullanılıyorsa “Pardus > Bilgisayar > Sistem Ayarları” yolu izlenerek, klasik menü biçimi kullanılıyorsa “Pardus > Ayarlar > Sistem Ayarları” yolu izlenerek ulaşılabilir.

Ø Klavyeden (Alt + F2) tuşlarına basılarak açılan kutucuğa sistem ayarları yazılarak ulaşılabilir.

• Aşağıda KDE kısa yollarının tam olmayan bir listesi verilmektedir. Kısa yol tuşu görevi;

Ø Alt+F2: Bir pencere açar ve çalıştırılacak komut girmenizi bekler.

Ø Alt+F3: Açık tüm pencerelerin listesini getirir.

Ø Alt+F4: O anda seçili olan pencereyi kapatır.

Ø Alt+Tab: Tüm pencerelere arasında sırasıyla geçiş yapmak için kullanılır.

Ø Ctrl+Tab: Farklı masaüstleri arasında sırasıyla geçiş yapar.

Ø Ctrl+Alt+Esc: Bir kurukafa simgesi çıkartır ve üzerine tıklanan pencereyi kapatır. Bu özellik dikkatli kullanılmalıdır.

Ø Ctrl+Alt+Backspace: KDE’yi zahmetsizce kapatır. Ancak çalışan yazılımınız yoksa kullanılmalıdır.

Ø Ctrl+C: Seçili bir metni yada seçili bir masaüstü simgesini kopyalar.

Ø Ctrl+V: Daha önce kopyalanmış olan bir metni ya da masaüstü simgesini uygun yere yapıştırır.

Ø Ctrl+Z: Son yapılan işlemi (dosya silme, taşıma vb) geriye alır.

Bilgisayarınızdaki işlemlerinizi tamamladıktan sonra sisteminizi kapatmak için “uygulama çalıştırıcı” ya tıklayınız ve çık ana menüsüne geliniz. Bu menüdeki seçenekler:

Ø Çık: Mevcut oturum kapatır.

Ø Kilitle: Oturum devam eder ancak parola ile ana ekran kilitlenir.

Ø Kullanıcı Değiştir: Kullanıcı değiştirmeyi sağlar.

Ø Askıya Al (Bellek Kullanarak Askıya Al): Oturum verilerinizi belleğe saklayarak uyku moduna geçer.

Ø Askıya Al (Disk Kullanarak Askıya Al): Oturum verilerinizi diske kaydederek uyku koduna geçer.

Ø Yeniden Başlat: Bilgisayarı yeniden başlatır.

Ø Kapat: Bilgisayarı kapatır.